លោកអ្នកស្គាល់សាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្ដាលជាទីដែលទាហានមួកខៀវកម្ពុជា ៤រូបពលីទេ?
សាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្ដាល ស្ថិតនៅក្នុងស្ថានភាពអស្ថិរភាពគិតចាប់តាំងពីទទួលបានឯករាជ្យពីប្រទេសបារាំងនៅឆ្នាំ១៩៦០ មកម្ល៉េះ។ ប្រទេសនេះញ៉ាំញ៉ីដោយសង្គ្រាមស៊ីវិល និងក្រុមប៉ះបោរជាហូរហែតាំងពីទទួលបានឯករាជ្យភ្លាមៗ។
ប្រទេសនេះជាដែនដីស្ថិតនៅក្នុងទ្វីបអាហ្វ្រិកកណ្ដាល មានផ្ទៃដីជាង ៦២០ ០០០គីឡូម៉ែត្រការ៉េ និងប្រជាជនប្រមាណ ៤,៥លាននាក់ (គិតនៅឆ្នាំ២០១៤)។ ២ភាគ៣នៃទឹកដីសាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្ដាល គឺជាដីសណ្ដទន្លេ Ubangi ដែលហូរចាក់ទៅប្រទេសកុងហ្គោ។
គិតចាប់តាំងពីឯករាជ្យមក ប្រទេសសាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្ដាលត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយជនផ្ដាច់ការជាហូរហែ ហើយនៅទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៩០ ទើបមានការអំពាវនាវឱ្យមានការបោះឆ្នោតតាមបែបលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ហើយនៅឆ្នាំ១៩៩៣ ទើបប្រទេសនេះស្គាល់ឈ្មោះថាជាប្រទេសបោះឆ្នោតមានការចូលរួមពីបក្សនយោបាយច្រើន។ លោក Ange-Félix Patassé បានជាប់ឈ្មោះជាប្រធានាធិបតីដំបូង ប៉ុន្តែនៅឆ្នាំ ២០០៣ លោកត្រូវឧត្តមសេនីយ៍ François Bozizé ធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់តំណែង។
គិតចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០០៤ មកប្រទេសនេះកាន់តែធ្លាក់ក្នុងស្ថានភាពយ៉ាប់យ៉ឺនដោយសារតែសង្គ្រាមរវាង កងកម្លាំងឧទ្ទាមសហភាពប្រជាធិបតេយ្យដើម្បីឯកភាព (Union of Democratic Forces for Unity-UFDR) និងកងកម្លាំងរដ្ឋាភិបាលបានផ្ទុះឡើង ដែលសង្គ្រាមនេះគេហៅថា The Central African Republic Bush War។
ទោះបីជាមានកិច្ចព្រមព្រៀងដើម្បីសន្តិភាពនៅឆ្នាំ២០០៧ និង២០១១ យ៉ាងណាក្ដី ក៏សង្គ្រាមនៅតែផ្ទុះឡើងជាពិសេសគឺនៅផ្នែកផ្សេងៗនៃប្រទេសចាប់ពីខែធ្នូ ឆ្នាំ ២០១២។ សង្គ្រាមនេះគេអាចហៅបានម្យ៉ាងទៀតថា ជាសង្គ្រាមរវាងក្រុមកាន់សាសនាឥស្លាម និងក្រុមកាន់សាសនាគ្រិស្ដព្រោះក្រុមសាសនាឥស្លាម (ក្រុមឧទាម) បានទម្លាក់ប្រធានាធិបតីដែលកាន់សាសនាគ្រិស្ដលោក Bozize ដែលឈ្នះឆ្នោតនៅឆ្នាំ២០១៣។ សង្គ្រាមនៅឆ្នាំ ២០១៣ និងឆ្នាំ២០១៤ បានធ្វើឱ្យមានជម្លៀសប្រជាជនក្នុងទ្រង់ទ្រាយធំតែម្ដង។
បើនិយាយពីធនធានធម្មជាតិវិញ សាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្ដាលសម្បូរទៅដោយរ៉ែពេជ្រ មាស ប្រេង និងអ៊ុយរ៉ាញ៉ូម ប៉ុន្តែប្រទេសនេះនៅតែប្រទេសមានប្រជាជនក្រីក្របំផុតនៅក្នុងលោក។ យោងតាមទិន្នន័យនៃសន្ទស្សន៍អភិវឌ្ឍន៍មនុស្ស (HDI) នៅឆ្នាំ២០១៥ សាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្ដាលស្ថិតនៅក្នុងចំណោមប្រទេសមានចំណាត់ទាបបំផុត ពោលគឺជាប់លេខ ១៨៨ក្នុងចំណោមប្រទេស ១៨៨ដែលត្រូវបានចាត់ថ្នាក់។
[caption id="attachment_39084" align="aligncenter" width="670"]
ផែនទីសាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្ដាល[/caption]
ព្រឹត្តិការណ៍សំខាន់ៗ៖
ខែមិថុនា ២០០៨៖ មានកិច្ចព្រមព្រៀងមួយរវាង UFDR និងកងកងកម្លាំងប្រជាប្រិយដើម្បីរក្សាលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ (APRD) ដែលតាមរយៈកិច្ចព្រមព្រៀងជាមួយរដ្ឋាភិបាលនេះ គឺដើម្បីដាក់អាវុធពីក្រុមប្រយុទ្ធនៃក្រុមឧទាម។
ខែកញ្ញា ២០០៨៖ សភាបានអនុម័តច្បាប់លើកលែងទោសដែលជារបត់ថ្មីមួយទៀតនៃកិច្ចព្រមព្រៀងរវាងរដ្ឋាភិបាល និងក្រុមពួកឧទាម។
ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០០៩៖ ពួកឧទាមអ៊ូហ្គាន់ដា LRA បានឆ្លងចូលមកដែនដីសាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្ដាល។
ខែមីនា ឆ្នាំ២០០៩៖ កងទ័ពបារាំងបានដាក់ពង្រាយនៅក្រុង Bangui បន្ទាប់ពីមានក្រុមពួកឧទាមចូលក្រុងលួចវាយប្រហារ។
ខែមេសា ឆ្នាំ២០០៩៖ ការប៉ះទង្គិចគ្នារវាងកងកម្លាំងរដ្ឋាភិបាល និងពួកឧទាមបន្តកើតឡើងម្ដងទៀត។ ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិបានអនុម័តបង្កើតការិយាល័យរក្សាសន្តិសុខថ្មីដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាអសន្តិសុខនៅសេសសល់។
ខែកញ្ញាឆ្នាំ២០០៩៖ កងទ័ពអ៊ូហ្គាន់ដាបានប្រកាសថា ខ្លួននៅបន្តគាំទ្រឧទាម LRA នៅ សាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្ដាល។
ខែសីហា ឆ្នាំ២០០៩៖ អង្គការសហប្រជាជាតិរាយការណ៍ថា មានប្រជាជន ១លាននាក់ទទួលរងពីសង្គ្រាមស៊ីវិលនៅសាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្ដាល។
ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០១០៖ ប្រធានាធិបតីកាន់អំណាចលោក Bozize បានលើកឡើងថា ការបោះឆ្នោតត្រូវរៀបចំនៅថ្ងៃទី២៥ មេសា ប៉ុន្តែគណបក្សប្រឆាំងជំទាស់
ខែមេសា ឆ្នាំ២០១០៖ ការបោះឆ្នោតត្រូវបានពន្យារពេល។ សភាពន្យារពេលអាណត្តិប្រធានាធិបតី Bozize។
ខែមិនា ឆ្នាំ២០១០៖ ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិបោះឆ្នោតសម្រេចដកកម្លាំងមួកខៀវពីប្រទេសឆាត និងសាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្ដាលដើម្បីយកកម្លាំងមកការពារប្រជាជនឆាត និងក្រុមជនភៀសខ្លួនពី Darfur ប្រទេសស៊ូដង់។
ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១០៖ ក្រុមឧទាមវាយប្រហារភាគខាងជើងក្រុង Birao
ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១០៖ ការចុះបញ្ជីឈ្មោះបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានាធិបតីបានចាប់ផ្ដើម ហើយការបោះឆ្នោតនឹងធ្វើឡើងនៅខែមករា ឆ្នាំ២០១១
ខែតុលា ឆ្នាំ២០១០៖ ប្រទេសបួនដែលរងគ្រោះដោយសារតែក្រុមឧទាម LRA ព្រមព្រៀងគ្នាដើម្បីបង្កើតកម្លាំងរួមគ្នាប្រឆាំងនឹងក្រុមពួកឧទាម
ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១០៖ អតីតអនុប្រធានាធិបតី Jean-Pierre Bemba បានឡើងតុលាការឧក្រិដ្ឋកម្មលើបទចោទប្រកាន់អនុញ្ញាតឱ្យកងទ័ពខ្លួនរំលោភ និងសម្លាប់មនុស្សនៅសាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្ដាលពីឆ្នាំ២០០២ ដល់២០០៣
ខែមករា ឆ្នាំ២០១១៖ ការបោះឆ្នោតត្រូវបានធ្វើឡើង ហើយលោក Bozize បានឈ្នះឆ្នោតម្ដងទៀត
ខែមីនា ឆ្នាំ២០១២៖ កងទ័ពសហភាពអាហ្វ្រិកពង្រាយកម្លាំងខ្លួនដើម្បីតាមចាប់មេយោធាអ៊ូហ្គាន់ដាដែលសង្ស័យលាក់ខ្លួននៅសាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្ដាល
ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១២៖ កងកម្លាំងចម្រុះនៃពួកឧទាម Seleka ថ្មីបានវាយប្រហារភាគខាងជើង និងកណ្ដាលប្រទេស។
ខែមិនា ឆ្នាំ២០១៣៖ ពួកឧទាម Seleka ដណ្ដើមបានទីក្រុង និងទម្លាក់ប្រធានាធិបតី Bozize ហើយបានរំលាយសភាចោលដែលរកការរិះគន់ពីសហគមន៍អន្តរជាតិ
ខែសីហា ឆ្នាំ២០១៣៖ មេដឹកនាំរដ្ឋប្រហារលោក Michel Djotodia (ក្រុមឧទាមកាន់សាសនាឥស្លាម បានស្បថចូលកាន់តំណែងជាប្រធានាធិបតី។ ពេលជាមួយគ្នានេះដែរក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិបានព្រមានពីព្រឹត្តិការណ៍នៅសាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្ដាលបង្កហានិភ័យដល់ស្ថិរភាពក្នុងតំបន់។
ខែតុលា ឆ្នាំ ២០១៣៖ ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខបានសម្រេចដាក់ពង្រាយកងកម្លាំងរក្សាសន្តិសុខ។ កងកម្លាំងនេះនឹងគាំទ្រកងទ័ពសហភាពអាហ្វ្រិកជើងគោក និងកងទ័ពបារាំងដែលគ្រប់គ្រងអាកាសយានដ្ឋាន
ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៣៖ ខណៈភាពវឹកវរកាន់តែខ្លាំងឡើង កងកម្លាំងនៃពួកឥស្លាម និងក្រុមកាន់សាសនាគ្រិស្ដដែលជាសត្រូវនឹងគ្នារងការចោទប្រកាន់ថា បានសម្លាប់មនុស្សរាប់រយនាក់ ហើយទាហានបារាំងបានបង្កើនដល់ចំនួន ១៦០០នាក់
ខែមេសា ឆ្នាំ២០១៤៖ ក្រុមប្រឹក្សា UN បានសម្រេចពង្រាយទ័ព ១២០០០នាក់
ខែឧសភា ឆ្នាំ២០១៤៖ កងទ័ពបារាំងនិងអេត្យូពី គ្រប់គ្រងអាកាសយានដ្ឋាននៅ Bangui
ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០១៥៖ អង្គការ UN បានថ្លែងថា អំពើហិង្សានៅសាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្ដាលបានធ្វើឱ្យមនុស្សរាប់ពាន់នាក់បោះបង់ផ្ទះសម្បែងដើម្បីគេចឱ្យផុតពីការសម្លាប់ ការរំលោភ ពីពួកយោធា
ខែ ឧសភា ឆ្នាំ២០១៥៖ ព្រះរាជអាជ្ញាបារាំងបានបើកការស៊ើបអង្កេតលើការរំលោភកុមារដោយទាហានបារាំងមួយចំនួន
ការវាយប្រហារដែលទាហានមួយខៀវកម្ពុជាពលី
នៅយប់រំលងអាធ្រាត្រ ថ្ងៃទី០៨ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០១៧ ក្រុមឧទ្ទាមបានបើកការវាយប្រហារ ទៅលើក្បួនរបស់កម្លាំង Minusca របស់អង្គការសហប្រជាជាតិ បណ្តាលឱ្យកម្លាំងកម្ពុជាម្នាក់ស្លាប់ភ្លាមៗ ម្នាក់រងរបួស និងបាត់ខ្លួន៣នាក់។ ហើយក្រោយមកគេបានរកឃើញថា ទាហានមួកខៀវកម្ពុជាទាំង ៣នាក់បានស្លាប់ហើយ ដោយចំនួនអ្នកស្លាប់ទាំងអស់ ៤នាក់។
ផែនទីសាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្ដាល[/caption]
ព្រឹត្តិការណ៍សំខាន់ៗ៖
ខែមិថុនា ២០០៨៖ មានកិច្ចព្រមព្រៀងមួយរវាង UFDR និងកងកងកម្លាំងប្រជាប្រិយដើម្បីរក្សាលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ (APRD) ដែលតាមរយៈកិច្ចព្រមព្រៀងជាមួយរដ្ឋាភិបាលនេះ គឺដើម្បីដាក់អាវុធពីក្រុមប្រយុទ្ធនៃក្រុមឧទាម។
ខែកញ្ញា ២០០៨៖ សភាបានអនុម័តច្បាប់លើកលែងទោសដែលជារបត់ថ្មីមួយទៀតនៃកិច្ចព្រមព្រៀងរវាងរដ្ឋាភិបាល និងក្រុមពួកឧទាម។
ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០០៩៖ ពួកឧទាមអ៊ូហ្គាន់ដា LRA បានឆ្លងចូលមកដែនដីសាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្ដាល។
ខែមីនា ឆ្នាំ២០០៩៖ កងទ័ពបារាំងបានដាក់ពង្រាយនៅក្រុង Bangui បន្ទាប់ពីមានក្រុមពួកឧទាមចូលក្រុងលួចវាយប្រហារ។
ខែមេសា ឆ្នាំ២០០៩៖ ការប៉ះទង្គិចគ្នារវាងកងកម្លាំងរដ្ឋាភិបាល និងពួកឧទាមបន្តកើតឡើងម្ដងទៀត។ ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិបានអនុម័តបង្កើតការិយាល័យរក្សាសន្តិសុខថ្មីដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាអសន្តិសុខនៅសេសសល់។
ខែកញ្ញាឆ្នាំ២០០៩៖ កងទ័ពអ៊ូហ្គាន់ដាបានប្រកាសថា ខ្លួននៅបន្តគាំទ្រឧទាម LRA នៅ សាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្ដាល។
ខែសីហា ឆ្នាំ២០០៩៖ អង្គការសហប្រជាជាតិរាយការណ៍ថា មានប្រជាជន ១លាននាក់ទទួលរងពីសង្គ្រាមស៊ីវិលនៅសាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្ដាល។
ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០១០៖ ប្រធានាធិបតីកាន់អំណាចលោក Bozize បានលើកឡើងថា ការបោះឆ្នោតត្រូវរៀបចំនៅថ្ងៃទី២៥ មេសា ប៉ុន្តែគណបក្សប្រឆាំងជំទាស់
ខែមេសា ឆ្នាំ២០១០៖ ការបោះឆ្នោតត្រូវបានពន្យារពេល។ សភាពន្យារពេលអាណត្តិប្រធានាធិបតី Bozize។
ខែមិនា ឆ្នាំ២០១០៖ ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិបោះឆ្នោតសម្រេចដកកម្លាំងមួកខៀវពីប្រទេសឆាត និងសាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្ដាលដើម្បីយកកម្លាំងមកការពារប្រជាជនឆាត និងក្រុមជនភៀសខ្លួនពី Darfur ប្រទេសស៊ូដង់។
ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១០៖ ក្រុមឧទាមវាយប្រហារភាគខាងជើងក្រុង Birao
ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១០៖ ការចុះបញ្ជីឈ្មោះបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានាធិបតីបានចាប់ផ្ដើម ហើយការបោះឆ្នោតនឹងធ្វើឡើងនៅខែមករា ឆ្នាំ២០១១
ខែតុលា ឆ្នាំ២០១០៖ ប្រទេសបួនដែលរងគ្រោះដោយសារតែក្រុមឧទាម LRA ព្រមព្រៀងគ្នាដើម្បីបង្កើតកម្លាំងរួមគ្នាប្រឆាំងនឹងក្រុមពួកឧទាម
ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១០៖ អតីតអនុប្រធានាធិបតី Jean-Pierre Bemba បានឡើងតុលាការឧក្រិដ្ឋកម្មលើបទចោទប្រកាន់អនុញ្ញាតឱ្យកងទ័ពខ្លួនរំលោភ និងសម្លាប់មនុស្សនៅសាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្ដាលពីឆ្នាំ២០០២ ដល់២០០៣
ខែមករា ឆ្នាំ២០១១៖ ការបោះឆ្នោតត្រូវបានធ្វើឡើង ហើយលោក Bozize បានឈ្នះឆ្នោតម្ដងទៀត
ខែមីនា ឆ្នាំ២០១២៖ កងទ័ពសហភាពអាហ្វ្រិកពង្រាយកម្លាំងខ្លួនដើម្បីតាមចាប់មេយោធាអ៊ូហ្គាន់ដាដែលសង្ស័យលាក់ខ្លួននៅសាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្ដាល
ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១២៖ កងកម្លាំងចម្រុះនៃពួកឧទាម Seleka ថ្មីបានវាយប្រហារភាគខាងជើង និងកណ្ដាលប្រទេស។
ខែមិនា ឆ្នាំ២០១៣៖ ពួកឧទាម Seleka ដណ្ដើមបានទីក្រុង និងទម្លាក់ប្រធានាធិបតី Bozize ហើយបានរំលាយសភាចោលដែលរកការរិះគន់ពីសហគមន៍អន្តរជាតិ
ខែសីហា ឆ្នាំ២០១៣៖ មេដឹកនាំរដ្ឋប្រហារលោក Michel Djotodia (ក្រុមឧទាមកាន់សាសនាឥស្លាម បានស្បថចូលកាន់តំណែងជាប្រធានាធិបតី។ ពេលជាមួយគ្នានេះដែរក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិបានព្រមានពីព្រឹត្តិការណ៍នៅសាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្ដាលបង្កហានិភ័យដល់ស្ថិរភាពក្នុងតំបន់។
ខែតុលា ឆ្នាំ ២០១៣៖ ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខបានសម្រេចដាក់ពង្រាយកងកម្លាំងរក្សាសន្តិសុខ។ កងកម្លាំងនេះនឹងគាំទ្រកងទ័ពសហភាពអាហ្វ្រិកជើងគោក និងកងទ័ពបារាំងដែលគ្រប់គ្រងអាកាសយានដ្ឋាន
ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៣៖ ខណៈភាពវឹកវរកាន់តែខ្លាំងឡើង កងកម្លាំងនៃពួកឥស្លាម និងក្រុមកាន់សាសនាគ្រិស្ដដែលជាសត្រូវនឹងគ្នារងការចោទប្រកាន់ថា បានសម្លាប់មនុស្សរាប់រយនាក់ ហើយទាហានបារាំងបានបង្កើនដល់ចំនួន ១៦០០នាក់
ខែមេសា ឆ្នាំ២០១៤៖ ក្រុមប្រឹក្សា UN បានសម្រេចពង្រាយទ័ព ១២០០០នាក់
ខែឧសភា ឆ្នាំ២០១៤៖ កងទ័ពបារាំងនិងអេត្យូពី គ្រប់គ្រងអាកាសយានដ្ឋាននៅ Bangui
ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០១៥៖ អង្គការ UN បានថ្លែងថា អំពើហិង្សានៅសាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្ដាលបានធ្វើឱ្យមនុស្សរាប់ពាន់នាក់បោះបង់ផ្ទះសម្បែងដើម្បីគេចឱ្យផុតពីការសម្លាប់ ការរំលោភ ពីពួកយោធា
ខែ ឧសភា ឆ្នាំ២០១៥៖ ព្រះរាជអាជ្ញាបារាំងបានបើកការស៊ើបអង្កេតលើការរំលោភកុមារដោយទាហានបារាំងមួយចំនួន
ការវាយប្រហារដែលទាហានមួយខៀវកម្ពុជាពលី
នៅយប់រំលងអាធ្រាត្រ ថ្ងៃទី០៨ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០១៧ ក្រុមឧទ្ទាមបានបើកការវាយប្រហារ ទៅលើក្បួនរបស់កម្លាំង Minusca របស់អង្គការសហប្រជាជាតិ បណ្តាលឱ្យកម្លាំងកម្ពុជាម្នាក់ស្លាប់ភ្លាមៗ ម្នាក់រងរបួស និងបាត់ខ្លួន៣នាក់។ ហើយក្រោយមកគេបានរកឃើញថា ទាហានមួកខៀវកម្ពុជាទាំង ៣នាក់បានស្លាប់ហើយ ដោយចំនួនអ្នកស្លាប់ទាំងអស់ ៤នាក់។
