តើភាសាមានឥទ្ធិពលទៅលើដំណើរការនៃការគិតរបស់អ្នកដែរទេ ?
ភាសាវិទូជនជាតិអាមេរិកដ៏មានឥទ្ធិពលមួយរូប លោក Edward Sapier បានលើកឡើងដូច្នេះថា «ពិភពលោកតែមួយដែលមនុស្សក្នុងសង្គមផ្សេងៗគ្នារស់នៅ គឺជាពិភពលោកផ្សេងពីគ្នា មិនមែនគ្រាន់តែជាពិភពលោកតែមួយដែលមានពាក្យសម្រាប់សម្គាល់ខុសពីគ្នានោះទេ»។ តើអ្នកយល់យ៉ាងណាដែរចំពោះការសន្និដ្ឋានរបស់ភាសាវិទូរូបនេះ ? តើអំណះអំណាងអ្វីខ្លះដែលអាចផ្ដល់ទម្ងន់ចំពោះទស្សនយល់ឃើញមួយនេះ ដែលមានទៅលើទំនាក់ទំនងរវាងភាសានិងការគិតរបស់មនុស្ស ?
ឧទាហរណ៍ដ៏សាមញ្ញអំពីពណ៌ ជាធម្មជាតិនៃពណ៌គឺជាវិសាលភាពដ៏ទូលំទូលាយរបស់វា ដែលមានន័យថាសម្រាប់ភាសាមួយចំនួន បើអ្នកនិយាយអំពីពណ៌លឿង សូម្បីតែពណ៌លឿងស្រាលបំផុត ឬបន្ទាប់ពីស្រាល ឬលឿងទុំ ឬលឿងដិតខ្លាំង ក៏សុទ្ធសឹងតែអាចរាប់បញ្ចូលសន្មតតែមួយដោយពាក្យថា ពណ៌ «លឿង» នេះដែរ។ បើនិយាយពីភាសាដានី (Dani) ដែលត្រូវបាននិយាយនៅក្នុងតំបន់ហ្គីណេថ្មី (New Guinea) រាប់ចាប់ពីកម្រិតស្រាលបំផុតរហូតដល់កម្រិតដិតបំផុតនៃពណ៌ទាំងអស់ ភាសារបស់ពួកគេបែងចែកភាពខុសគ្នារបស់ពណ៌ទាំងអស់ជាពីរធំៗប៉ុណ្ណោះគឺ mili សម្គាល់ពណ៌ស្រាល រីឯmola សម្គាល់ពណ៌ដិត។
ការបែងចែកជាទម្រង់ដាច់ដោយឡែកពីគ្នាជាពីរធំៗនៃភាសារបស់អ្នកទាំងនេះ ជួយឲ្យពួកគេអាចបែងចែកភាពខុសគ្នារវាងពណ៌នីមួយៗបានកាន់តែប្រសើរជាងមុន។ ឧទាហរណ៍មួយទៀតដើម្បីពង្រឹងការយល់ដឹងរបស់អ្នកអំពីឥទ្ធិពលរបស់ភាសានិងការយល់ឃើញរបស់មនុស្ស ឬជាទំនាក់ទំនងរវាងទាំងពីរយ៉ាងនេះ បង្ហាញចំពោះអ្នកនិយាយភាសាអូស្ត្រាលី និងអ្នកនិយាយភាសាអង់គ្លេស។ ភាសាអូស្ត្រាលីមានពាក្យសម្គាល់ពីតំបន់ឬទីតាំងណាមួយយ៉ាងប្រាកដជាក់លាក់ ដែលនេះជាលក្ខណៈពិសេសរបស់ភាសាមួយនេះ ហេតុនេះនៅពេលនិយាយពីវត្ថុឆ្ងាយអ្វីមួយភាសាអង់គ្លេសត្រូវប្រើថា «ដើមឈើមួយនៅទីនោះ» អ្នកនិយាយភាសាអូស្ត្រាលីនឹងនិយាយក្នុងទម្រង់ផ្សេងពីអ្នកនិយាយភាសាអង់គ្លេសវិញថា «ដើមឈើនៅទិសខាងជើងមួយនោះ»។
វាបង្ហាញថាភាសារបស់ពួកគេតម្រង់ទិសអ្នកប្រើប្រាស់ភាសានេះ ឲ្យផ្ដោតទៅលើទិសនៃអ្វីមួយដែលគេចង់សំដៅលើ ដែលនេះធ្វើឲ្យពួកគេស្គាល់ពីទិសបានច្បាស់លាស់ជាងអ្នកប្រើប្រាស់ភាសាដទៃ។ យ៉ាងណាមិញ ក្នុងន័យនេះមិនមែនទាញសេចក្ដីសន្និដ្ឋានថា ភាសារបស់តំបន់មួយកំណត់ពីដែនកំណត់នៃសមត្ថភាពក្នុងការគិតឬការយល់ឃើញរបស់ពួកគេនោះទេ។ ឥទ្ធិពលរបស់ភាសាទៅលើការគិត គឺជាការតម្រង់ទិសការចាប់អារម្មណ៍របស់អ្នកប្រើប្រាស់ភាសានោះតែប៉ុណ្ណោះ។ សំណួរបន្តទៀតនោះគឺថា តើអ្វីទៅដែលកំណត់ពីឥទ្ធិពលរបស់ភាសានោះទៅទៀត ? ធាតុផ្សំពីរយ៉ាងដែលជាចម្លើយនៃសំណួរនេះគឺ ពាក្យ និងវេយ្យាករណ៍របស់ភាសាមួយ។
សម្រាប់ពាក្យ វត្ថុតែមួយអាចមានភាសាខ្លះសម្រាប់សម្គាល់ច្បាស់លាស់អំពីវា ដោយឡែកវត្ថុដដែលនោះមិនប្រាកដថាក្នុងភាសាដទៃមានពាក្យសម្រាប់សម្គាល់ដែរនោះទេ។ ពាក្យសម្គាល់មានប្រយោជន៍សម្រាប់អ្នកប្រើប្រាស់ជាខ្លាំង ដែលវានឹងជួយពួកគេឲ្យបកស្រាយវាទៅកាន់អ្នកដទៃបានល្អជាងមុន។ ចំណែកឯវេយ្យាករណ៍វិញ វាជួយហ្វឹកហាត់ខួរក្បាលមនុស្សឲ្យគិតទៅលើអ្វីមួយមានសណ្ដាប់ធ្នាប់ ដោយផ្អែកទៅតាមរបៀបនៃការបែងចែកពីភាពខុសប្លែកគ្នារបស់វា។ ដូចជាភាសាDyirbalរបស់ជនជាតិអូស្ត្រាលីខាងជើង ភាពខុសគ្នារបស់នាមត្រូវបានបែងចែកជា៤ថ្នាក់។ ថ្នាក់លំដាប់ទី១សម្រាប់សត្វ និងមនុស្សប្រុស។ ថ្នាក់លំដាប់ទីពីរតំណាងឲ្យស្ត្រី ទឹក ភ្លើង និងឈ្មោះសម្រាប់សម្ភារប្រយុទ្ធ។
ដោយឡែកថ្នាក់លំដាប់ទីបីជារុក្ខជាតិ និងលំដាប់ទី៤នៃនាមគឺជានាមសេសសល់ដទៃទៀតក្រៅពីប្រភេទនាមរបស់ថ្នាក់ខាងលើ។ ការចាត់ថ្នាក់បែបនេះ នឹងផ្ដល់ភាពមានរបៀបរៀបរយចំពោះអ្នកប្រើប្រាស់ភាសាមួយនេះ។ សរុបមកអ្វីដែលអ្នកត្រូវចងចាំគឺថា ភាពខុសគ្នានៃភាសាមិនបានធ្វើឲ្យការគិតរបស់អ្នកមានកំណត់ ឬដាក់កម្រិតសមត្ថភាពគិតរបស់អ្នកពីភាសាដទៃនោះឡើយ វាគ្រាន់តែតម្រង់ទិសការចាប់អារម្មណ៍របស់អ្នកទៅលើផ្នែកណាមួយនៃអ្វីដែលអ្នកចង់និយាយខុសពីភាសាដទៃប៉ុណ្ណោះ។ ម្យ៉ាងទៀត ការយល់ដឹងអំពីទំនាក់ទំនងនៃភាសានិងការគិតរបស់%?
